Rośliny sadownicze

Znaczenie

Dostarczają owoców, których nie powinno zabraknąć w żadnej diecie, o ile ma być ona pełnowartościowa. Ze względu na dużą zawartość wody (ponad 80%) i niewielką ilość tłuszczów (mniej niż!%) większość z nich ma właściwości dietetyczne. Świeże stanowią podstawowe źródło witaminy C, ale dostarczają również witamin z grupy B, witaminy P, PP i E. Zawierają związki mineralne, między innymi wapnia, żelaza, fosforu i potasu, także miedzi, manganu, molibdenu i kobaltu. W ich skład wchodzi szereg kwasów organicznych, z których dwa: jabłkowy i cytrynowy, w największym stopniu decydują o ich smaku. Owoce są najważniejszym źródłem błonnika. Zawierają żółte, pomarańczowe i pomarańczowoczerwone barwniki, zwane karotenami, oraz czerwone i fioletowe, zwane antocyjanami. O ich aromacie decydują estry, alkohole i aldehydy.

Gatunki, odmiany, podkładki

Obejmują różnorodną grupę roślin – drzewa, krzewy, pnącza i rośliny zielne. Jabłonie, grusze, śliwy i wiśnie to drzewa mało zawodne i w związku z tym najczęściej u nas uprawiane. Czereśnie, brzoskwinie, morele i orzechy włoskie jako gatunki wrażliwsze na mróz sadzone są rzadziej. Ich uprawa jest szczególnie ryzykowna, co nie znaczy niemożliwa, w rejonach o chłodniejszym klimacie – Polsce północno-wschodniej, wschodniej, południowo-wschodniej o okolice podgórskich. Jeżeli posadzimy je w miejscach o korzystnym mikroklimacie, wybierając odmiany wytrzymałe na mróz na silnie rosnących podkładkach, i tu dadzą sobie radę.

Z aktualnie dostępnych silnie rosnących podkładek do rozmnażania drzew owocowych najczęściej wykorzystuje się siewki Antonówki dla jabłoni, siewki gruszy kukaskiej dla grusz, siewki ałyczy dla śliw, siewki czereśni ptasiej dla czereśni i wiśni oraz siewki antypki dla wiśni. Z podkładek słabiej rosnących największą popularnością cieszą się podkładki M26 i M9 dla jabłoni, Pigwa 1 dla grusz, siewki Węgierki Wangenheima dla śliw i podkładki PHL A i Giesela 5 dla czereśni. Drzewka na podkładkach silnie rosnących, niezależnie od gatunku, powinny trafiać na słabsze gleby, natomiast na podkładkach słabo rosnących na gleby żyźniejsze, na których będą dobrze rosły nawet z płytkim systemem korzeniowym. Podkładki silnie rosnące wskazane są dla odmian słabo rosnących, a rosnące słabo – dla odmian o silnym wzroście.

Sadzenie

Dla większości roślin sadowniczych najkorzystniejszym terminem sadzenia jest jesień. Posadzone w tym czasie zdążą wytworzyć zaczątki korzeni, jeśli przez dłuższy czas utrzymania się temperatura powyżej 5C. Dziki temu będą miały lepszy start  niż rośliny posadzone wiosną. By dalej mogły dobrze rosnąć, gleba w którą zostaną posadzone powinna być odpowiednio przygotowana – pozbawiona chwastów, w szczególności trwałych, wzbogacona w składniki pokarmowe, doprowadzona do odpowiedniego ph poprzez zwapnowanie lub zakwaszenie. Wskazana jest również poprawa jej właściwości fizykochemicznych poprzez przeoranie roślin na zielony nawóz czy zastosowanie kompostu.

Sadzenie należy przeprowadzić sprawnie, by korzenie jak najszybciej znalazły się w glebie. Drzewa owocowe sadzimy w dołki o średnicy około 40cm i głębokości około30cm. Na dnie każdego usypujemy z próchniczej ziemi kopczyk, na którym rozkładamy przycięte, zwilżone wodą korzenie. Dołek z drzewkiem zasypujemy ziemią, nie zapominając o jej lekkim udeptaniu, a drzewko podlewamy. Przed nastaniem pierwszych mrozów wokół pnia usypujemy niewielki kopczyk, który rozgarniemy wiosną, a który na czas zimy zabezpieczy nasadę pnia i najwyżej położone korzenie przed niskimi temperaturami. W podobny sposób sadzimy krzewy, w ich przypadku kopiąc nieco mniejsze dołki.

Cięcie i pielęgnacja w pierwszych latach wzrostu

W następnym roku, przed ruszeniem wegetacji, wykonujemy cięcie formujące. Krzewy po posadzeniu przycinamy bardzo krótko, zwykle dwa lub trzy oczka nad ziemią, ponieważ silne cięcie sprzyja wyrastaniu mocnych pędów.

Drzewka bez rozgałęzień przycinamy 20cm powyżej planowanych konarów – jeżeli pierwsze odgałęzienia chcemy uzyskać na wysokości około 100cm, przewodnik przycinamy na wysokości 120cm. Przy drzewkach rozgałęzionych pędy boczne znajdujące się na odpowiedniej wysokości i przewodnik skracamy, natomiast pędy położone zbyt nisko usuwamy całkowicie. Ponieważ wskazane są szerokie kąty między przewodnikiem i odgałęzieniami, pędy wyrastające po cięciu odpowiednio odginamy za pomocą spinaczy do bielizny, wykałaczek lub specjalnych kształtek. Odginamy je, gdy mają długość 15-20cm. Dłuższe pędy stabilizujemy sznurkiem wiązanym do innych pędów lub wbitych w ziemię kołków. Szerokie kąty rozwidleń przyśpieszą wejście drzew o owocowanie i zabezpieczą konary przed wyłamaniem.

Dobry wzrost roślin w pierwszych latach wzrostu zwykle nie jest możliwy bez ochrony chemicznej. O ile  w tym czasie nie mamy większych problemów z chorobami, prawdziwą zmorą młodych drzew i krzewów bywają mszyce. Pojawiają się na większości gatunków sadowniczych, powodując zahamowanie wzrostu, zniekształcenie liści, a nawet pędów. Zagrożeniem mogą być także szkodniki zjadające liście. Jedne i drugie należy zwalczać.

Posadzone drzewa i krzewy już na starcie musimy zasilić nawozami mineralnymi, Pierwszą dawkę azotu wysiewamy w pierwszym roku wzrostu w połowie maja, Drugą stosujemy w połowie czerwca, Dzięki temu do jesienie otrzymamy mocne przyrosty, potrzebne do utworzenia korony. Jeżeli wzrost drzewek w pierwszym roku wzrostu jest silny, w następnym, roku ograniczamy nawożenie azotowe do majowej dawki, tym razem stosowanej na początku tego miesiące. Żeby pobudzić rośliny do owocowania, w trzecim i czwartym roku nawożenie azotem zmniejszamy do niezbędnego minimum. Dobremu wzrostowi drzew i krzewów, zwłaszcza na glebach lekkich, sprzyja ściółkowanie obornikiem lub kompostem.